Pieter Omtzigt Kun je leven van enkel een AOW-uitkering?
Tekst: Rianne van der Molen
Foto’s: Shutterstock
Rondkomen van het sociaal minimum: kan dat nog wel? Of wordt dat steeds iets moeilijker? Een groep van experts – onder meer werkzaam bij gemeenten, universiteiten, het Nibud en SCP – onderzocht wat er nodig is om rond te kunnen komen. Eind juni rapporteerden zij hun bevindingen. KBO-PCOB sprak kort daarvoor met Pieter Omtzigt (die aandrong op het onderzoek) over de ontwikkelingen rond de AOW.
In het coalitieakkoord is afgesproken om iedere vier jaar te onderzoeken of het sociaal minimum nog toereikend is om van te leven en mee te doen in de samenleving. Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt drong in 2021 aan op deze commissie. Hij kreeg de kamer daarin mee.
In de brief die hij vorig jaar stuurde naar de commissie die het sociaal minimum ging onderzoeken, windt hij er geen doekjes om. Voorzien in een adequate levensstandaard is geen vrijblijvende opdracht voor de politiek, zo stelt hij. De opdracht komt rechtstreeks uit de grondwet, waarin bijvoorbeeld staat: ‘Nederlanders hier te lande, die niet in het bestaan kunnen voorzien, hebben een bij de wet te regelen recht op bijstand van overheidswege.’
‘We moeten zorgvuldig kijken naar wat noodzakelijk is om rond te komen’
‘Waar zitten de problemen?’
Recht op bestaanszekerheid
Ook in internationale afspraken en verdragen zijn deze rechten beschreven. Zo heeft de EU de Europese pijler van sociale rechten uit 2017 waarin staat dat er adequate voorzieningen moeten zijn om in alle levensfasen een waardig leven te kunnen leiden. ‘Bestaanszekerheid is een grondwettelijke taak van de overheid’, stelt Pieter Omtzigt.
En juist die zekerheid staat volgens hem onder druk. ‘Als het over dit onderwerp gaat, worden er vanuit het kabinet vaak ingewikkelde koopkrachtplaatjes geschetst. Maar voor mij is die bestaanszekerheid meer dan dat. Het bestaat uit voldoende geld hebben en toegang tot genoeg goede betaalbare publieke voorzieningen, zoals een betaalbare en goed geïsoleerde huurwoning.
Ik heb om de commissie gevraagd, omdat ik een compleet beeld wil hebben over waar de problemen zitten en wat je daar als overheid aan kunt doen.’
‘Wat heeft iemand nodig om fatsoenlijk te kunnen leven?’
Het CPB becijferde al dat steeds meer groepen moeite hebben om rond te komen. Omtzigt ziet de afgelopen jaren een geleidelijke neergang in de levensstandaard voor grote groepen in de samenleving, die door de hoge energieprijzen en inflatie nog eens is versneld. Hij vindt het essentieel dat er goed gekeken wordt naar wat precies noodzakelijk is om rond te komen. De commissie moet een helder beeld schetsen van wat iemand nodig heeft om fatsoenlijk te kunnen leven, rekening houdend met bijzondere omstandigheden die heel vaak voorkomen.
‘Veel mensen in de knel door zorgkosten’
Kosten stapelen zich op
Een ander onderdeel zijn de zorgkosten. Vooral ouderen, chronisch zieken en gehandicapten komen volgens Omtzigt hierdoor in de knel. Er is steeds meer eigen risico en de fiscale regelingen die mensen tegemoet moeten komen in de kosten, zijn versoberd. De kosten stapelen zich op, ziet Omtzigt bij burgers die zich bezorgd tot hem wenden.
‘Van de commissie wil ik graag weten: wat heb je nodig als je in een bepaalde situatie zit? Dus als je heel veel woon-werkverkeer hebt wat niet vergoed wordt of hoge zorgkosten die je voor een groot deel zelf moet dragen? Kun je dan nog leven van het sociaal minimum of zijn de regelingen en het sociaal minimum verkeerd vastgesteld?
Belangrijk is ook dat er wordt gekeken naar de gezinssamenstelling. Het Nibud stelt bijvoorbeeld dat het sociaal minimum te laag is voor een gezin met oudere kinderen om van rond te komen.’
‘We hebben het systeem zo ingewikkeld gemaakt. Als je arm bent, heb je bijna een universitaire opleiding nodig om te begrijpen hoe alles in elkaar zit’
Als je een nieuw sociaal minimum gaat vaststellen, ontkom je er volgens Omtzigt niet aan om het huidige stelsel te veranderen. ‘We hebben het systeem zo ingewikkeld gemaakt dat mensen nauwelijks inzicht hebben in de stapeling van regelingen. Als je arm bent, heb je bijna een universitaire opleiding nodig om te begrijpen hoe alles in elkaar zit. Bovendien moet je een administratie voeren waar je u tegen zegt.’
Bij bestaanszekerheid hoort wat hem betreft niet alleen de hoogte van het minimum, ook de zekerheid. ‘Een toeslag is een voorschot en pas achteraf wordt duidelijk of je te veel of te weinig hebt ontvangen. Daardoor leg je het risico neer bij mensen zelf. Met alle stress die dat kan veroorzaken. Dat vind ik onwenselijk. Liever zou ik zien dat mensen bijvoorbeeld subsidie krijgen; een bedrag waar je gewoon recht op hebt.’
Handzame maatregelen
Met een beetje spanning kijkt hij uit naar de bevindingen van de commissie. ‘Het kabinet zal verrast reageren’, verwacht Omtzigt. ‘Bijvoorbeeld over hoe weinig mensen met een arbeidsongeschiktheidsprobleem overhouden. Omdat je geen recht hebt op arbeidskorting is je bruto-uitkeringspercentage 70 procent van je laatste loon, maar je netto-uitkering is lager dan 70 procent van het nettoloon.
Mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering betalen fors meer belasting dan mensen die werken.’ Hij hoopt dat de commissie dit soort onrechtvaardigheden zal aankaarten. ‘Daarnaast hoop ik natuurlijk op een aantal handzame maatregelen, die direct de bestaanszekerheid van mensen kunnen vergroten.
Tegelijk realiseer ik me heel goed dat er geen snelle en makkelijke oplossingen zijn. Maar ik wens wel dat het werk van de commissie zal leiden tot heldere definities en beleidsaanbevelingen voor het kabinet.’
Wat vindt de KBO-PCOB?
Marcel de Ruiter, belangenbehartiger KBO-PCOB: ‘De Seniorencoalitie (KBO-PCOB, ANBO, NOOM, Koepel Gepensioneerden) streed vorig jaar samen met de oppositie in de Eerste Kamer tegen de voorgenomen plannen van het kabinet om de AOW niet mee te verhogen met het minimumloon.’
‘Toen in december 2021 het coalitieakkoord uitkwam, werd duidelijk dat het kabinet dit van plan was. Met de Seniorencoalitie probeerden we dit onderwerp onder de aandacht te brengen van de Tweede Kamer, maar we kregen daar onvoldoende voet aan de grond. Ongelooflijk, want het is nooit eerder gebeurd dat AOW’ers zo buitenspel werden gezet. Want als iedereen er wat extra bij krijgt behalve de AOW’ers, dan kan dat niet de bedoeling zijn. Daar hebben we de plannen van het kabinet vorig jaar op getoetst en daar zullen we ook na publicatie van het rapport van de Commissie Sociaal Minimum scherp op blijven.’
Word abonnee!
Neem nu een abonnement op het Magazine van KBO-PCOB en geniet van mooie interviews, aangrijpende verhalen, stevige dossiers en handige informatie. Profiteer bovendien van de vele voordelen die u als abonnee geniet en doe mee aan de winacties.