'U past helaas niet in het profiel' Leeftijds- discriminatie op de arbeidsmarkt

Veel 55-plussers die op zoek zijn naar een baan krijgen te maken met – verhulde ­– leeftijdsdiscriminatie. Wat zijn de oorzaken? En wat valt eraan te doen?

Achter in de rij

Leeftijdsdiscriminatie mag niet van de wet. Toch zijn er allerlei aanwijzingen dat ouderen bij vacatures achter in de rij staan, stelt Joop Schippers, hoogleraar arbeidseconomie aan de Universiteit Utrecht.

Tweehonderd brieven

‘Sommige senioren schrijven wel tweehonderd brieven op banen waarvoor ze bijzonder gekwalificeerd zijn. Toch mogen ze niet op gesprek komen. Of ze worden wel uitgenodigd, maar vervolgens kiest de werkgever voor een jongere kandidaat die “beter in het team past”. Werkgevers zullen overigens niet zeggen dat ze iemand te oud vinden; er wordt vrijwel altijd verhullende taal gebruikt. Dat maakt leeftijdsdiscriminatie buitengewoon ingewikkeld te bewijzen. Maar het zou onnozel zijn om te denken dat het er niet is, gezien de veelheid aan incidenten die senioren rapporteren.’

Voorkeur voor jong

Ook uit verschillende onderzoeken blijkt dat de arbeidsmarkt niet bepaald uitnodigend is voor met name 55-plussers. Zo meldde het Sociaal en Cultureel Planbureau in 2020 dat de helft van hen discriminatie ervaart tijdens het sollicitatieproces. Ook Schippers zag in zijn eigen onderzoek terug dat werkgevers een voorkeur hebben voor jongere kandidaten.

Een andere indicatie voor leeftijdsdiscriminatie is de toename van het aantal senioren dat een beroep doet op de Wet inkomensvoorziening oudere werklozen (UWV, 2021). Deze IOW garandeert een uitkering op sociaal minimumniveau na afloop van het recht op WW, zonder dat senioren eerst hun eigen vermogen moeten ‘opeten’. Ook de instroom van ouderen in de bijstand is toegenomen (CBS, 2020).

Oude beelden hardnekkig

Wat zijn de oorzaken van leeftijdsdiscriminatie? ‘Vooral: traditie’, stelt Schippers. ‘Toen de AOW werd ingevoerd, waren mensen van 65 versleten door het zware fysieke werk dat ze hadden moeten doen.

Tegenwoordig zijn de meeste vijftigers en zestigers echter vitaal. Ze willen – en moeten – langer doorwerken. Maar de oude beelden blijken hardnekkig. Werkgevers denken bijvoorbeeld dat ouderen vaker ziek zijn, terwijl dat niet klopt. Of dat ouderen minder flexibel en digitaal vaardig zijn. Tegelijkertijd benoemen zij ook dat oudere werknemers loyaal zijn en niet voor elk wissewasje verzuimen. Ze zien dus wel degelijk hun positieve kanten. Maar uit gewoonte geven ze toch voorrang aan jongeren.’

Nederlandse arbeidsmarkt

Ook specifieke kenmerken van de Nederlandse arbeidsmarkt spelen 55-plussers parten, zegt Hagar Roijackers, beleidsadviseur belangenbehartiging bij KBO-PCOB: ‘In Nederland ga je naar arbeidsbemiddelaars als je werk zoekt: uitzendbureaus, detacheerders, vacaturesites.

Zij selecteren vooral jongere kandidaten. Dat komt mede doordat arbeidsbemiddelaars zelf meestal tussen de 30 tot 45 jaar zijn. Ze vinden het moeilijk om senioren aan te bieden voor lagere of uitvoerende posities. In hun hoofd is een ouder persoon automatisch een leidinggevende.’

Pluspunten van ouderen

Ervaringen in het buitenland laten zien dat senioren meer kans maken als ze rechtstreeks contact kunnen leggen met de afdeling personeelszaken of de leidinggevende van een onderneming, stelt Roijackers.

Ook ‘open hiring’ pakt gunstig uit. ‘Hierbij nodigen bedrijven iedereen uit: “Kom maar binnen en ga aan de slag.” Een mooie mogelijkheid voor 55-plussers om zich meteen in de praktijk te bewijzen. Die aanpak werpt vruchten af, want na een proefperiode krijgen de meesten een contract.’

Een leven lang leren

Verder valt er winst te behalen door werkgevers te blijven wijzen op pluspunten van oudere werknemers, denkt Schippers. ‘Inmiddels is ongeveer 20 procent van de Nederlanders 65-plus. Als je werknemersbestand is afgestemd op die doelgroep, presteer je beter.’ Hij geeft een voorbeeld: ‘In elektronicawinkels zie je vaak dat jonge medewerkers alles in het Engels aanduiden. Terwijl oudere klanten vast liever geholpen worden door medewerkers van 50-plus die meedenken in het Nederlands.’

Verder draagt ook scholing bij aan de kansen van ouderen op de arbeidsmarkt. Roijackers: ‘Een leven lang leren is belangrijk. Helaas blijkt uit onderzoek dat werkgevers vooral investeren in 45-minners.’ Schippers: ‘In een flexibele arbeidsmarkt hebben individuele werkgevers weinig belang bij het organiseren van scholing. De overheid zou daarom het voortouw moeten nemen door actiever te bevorderen dat mensen zich blijven ontwikkelen.’

Meer kansen

Nu het einde van het ‘coronajaar’ in zicht komt en de economie hopelijk opveert, gaat KBO-PCOB goed in de gaten houden wat dit betekent voor 55-plussers. ‘We zijn met organisaties van werkgevers en arbeidsbemiddelaars in gesprek over hoe ze meer kansen kunnen bieden aan vijftigers en zestigers

Verder pleiten we ervoor dat de Arbeidsinspectie meer mogelijkheden krijgt om op te treden tegen leeftijdsdiscriminatie. En we houden het onderwerp voortdurend op de agenda van de politiek’, zegt Roijackers. ‘Zo werken we aan een inclusieve, betere arbeidsmarkt.’