De ouderenzorg gaat op de schop: wat betekent dat?
Tekst: Rianne van der Molen
Foto’s: Maarten Laupman
Nederland vergrijst en er zijn te weinig werkenden in de zorg om dat op te vangen. Dus ouderen moeten het straks vooral zelf, thuis en digitaal gaan oplossen. ‘We hebben niet de mogelijkheid om de zorg op de huidige manier te blijven geven’, aldus de (inmiddels demissionaire) minister Conny Helder voor Langdurige Zorg en Sport. KBO-PCOB-directeur Ingrid Rep en hoogleraar Tinie Kardol gingen begin juli in gesprek met haar over de toekomst van de ouderenzorg.
Meer zelf doen
Het was een enerverende week voor de minister. Op 3 juli vertelt ze in Trouw onomwonden dat we de ouderenzorg anders moeten organiseren. ‘We moeten de zorgvraag naar beneden brengen, zodat mensen meer zelf moeten doen.’
Dezelfde week stuurt ze een brief naar de Tweede Kamer met een eerste schets van het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO). Daarin meldt ze: ‘Waar nu nog vaak veel uit de handen van ouderen wordt genomen als zij in zorg komen, gaan ondersteuning en zorg meer aansluiten bij wat mensen (en hun omgeving) willen en kunnen.
Daarbij zullen digitale hulpmiddelen deel gaan uitmaken van de invulling van de ondersteuningsbehoefte die mensen hebben.’ Oftewel de slagzin van het kabinet: ‘Zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan’.
In het rapport ‘Niets doen is geen optie’ valt te lezen: ‘Zonder nadere ingrepen zal niets doen leiden tot een situatie waarin de kans groot is dat de noodzakelijke zorg niet meer voor iedereen toegankelijk is.’ Kan het wel?
Alles bij elkaar genoeg handvatten voor een gesprek over ouderenzorg. Hoogleraar Tinie Kardol noemt het verleggen van institutionele zorg naar zorg thuis ‘een mooi streven’, maar vraagt zich af of dat wel gerealiseerd kan worden in de huidige maatschappij. ‘Een terechte vraag’, vindt minister Helder. ‘Dat is precies wat ons ook bezighoudt.
Ik denk dat we de aandacht moeten verleggen naar de fase voordat mensen richting institutionele zorg gaan. Om ervoor te zorgen dat het makkelijker wordt om thuis te blijven wonen, ook als je ouder wordt. Bijvoorbeeld door mantelzorg, maar ook door het wonen in zogeheten ‘knarrenhofjes’ te stimuleren. Waar mensen netwerken krijgen, vriendschappen opdoen en elkaar kunnen helpen.’
Alleen voor rijkere ouderen?
Daarnaast ligt er een plan om 40.000 zorgwoningen te realiseren, zogenoemde geclusterde zorgwoningen. Dat zijn blokjes van meerdere woningen waar thuiszorg in de buurt is. ‘Hier kun je mogelijk blijven wonen als er een zorgvraag ontstaat’, stelt Helder.
‘Zo is elke woning gelijkvloers en is er een grote badkamer. Tegelijk zullen veel ouderen ook in de gewone seniorenwoningen kunnen blijven wonen.’ Directeur Ingrid Rep: ‘Waar ik soms bang voor ben, is dat je alleen die voorzieningen kunt krijgen als je het kunt betalen.’
‘Daar maak ik me ook zorgen om’, antwoordt minister Helder. Er moet een beter evenwicht komen tussen huur op basis van maatschappelijke doeleinden en huur op basis van een woonbestemming. ‘Daarom proberen we ervoor te zorgen dat minimaal de helft van die 40.000 woningen een lagere huur krijgt. Het mooiste zou zijn als welgestelde ouderen en mensen met een minder dikke portemonnee naast elkaar kunnen wonen.’
Tegelijk moet volgens Helder de zorg in de thuissituatie verbeteren. In samenspraak met huisartsen, de wijkverpleging, het wijkteam en de specialisten ouderengeneeskunde. ‘Ik denk dat je in de wijken nog meer specialismes nodig hebt, waardoor zorg zo dichtbij mogelijk verleend kan worden.
Dat is lastig te realiseren, dat weet ik ook. Huisartsen zeggen nu al: het past bijna niet meer, de werkdruk is te hoog. Juist daarom moeten we nu in beweging komen. Want ik weet één ding zeker als ik naar de verwachte vergrijzing kijk: over drie of vier jaar past het helemaal niet meer.’
Stevige boodschap
Dat betekent dat er scherp moet worden gekeken naar welke zorg ‘uitgespaard’ zou kunnen worden, zodat er genoeg zorg blijft voor mensen die dat het hardste nodig hebben. Ze duidt dan bijvoorbeeld op digitale ontwikkelingen en innovaties zoals brillen die kunnen helpen bij het oogdruppelen en hulpmiddelen die het aantrekken van een steunkous vergemakkelijken. ‘Als je het hebt over het uitsparen van personeel, zou je dit soort technieken meer kunnen inzetten.’
Niet iedere oudere zal blij worden van die ontwikkeling. Het is immers een generatie die niet altijd even digitaal vaardig of technisch is, brengt Ingrid Rep in. ‘Misschien komt die weerzin ook wel vanuit het idee: we leven in een verzorgingsstaat en dus wordt er voor me gezorgd.’ De minister herkent die weerstand, maar er is wat haar betreft te lang niet duidelijk genoeg gecommuniceerd vanuit de overheid. ‘Daarom heb ik deze week best stevige boodschappen uitgezonden om iedereen aan het werk te zetten. De druk op de zorg zal toenemen, daar kan ik niets aan doen. Maar we kunnen wel veranderen hoe we daarmee omgaan.’
Kinderen en familie moeten bijspringen
Te snel gaat het volgens haar over de menselijkheid die langzaam verdwijnt in de zorg, maar dat is volgens minister Helder niet het hele verhaal. ‘Het doet zoveel met de eigenwaarde van ouderen als ze bepaalde zaken zelf kunnen blijven doen. Het lijkt allemaal te gaan over efficiëntie en doelmatigheid, maar het gaat ook over de eigenwaarde van mensen.’
Voor kinderen en familieleden heeft de minister ook een belangrijke oproep: zij moeten een grotere rol gaan spelen in de ouderenzorg. Tegelijk ziet ze dat dit ingewikkeld is als je bedenkt dat de overheid vrouwen oproept om meer uren te gaan werken, de kinderopvang piept en kraakt en dat mantelzorgen voor veel mensen belastend is.
Heeft de minister daar een oplossing voor?, vraagt Ingrid Rep. ‘Je hebt natuurlijk de mantelzorger die voor zijn of haar partner zorgt. Die mensen hebben het zwaar. Als je hen kunt ontlasten door de inzet van technologie, is het beter vol te houden. Tegelijk hoeft mantelzorgen niet altijd groot te zijn. Je kunt ook een paar keer per week even bellen met een ouder om te checken hoe het is. Of je maakt met familie en vrienden een schema, zodat de lasten verdeeld worden.’
Kritische geluiden
Aan tafel klinken kritische geluiden als het over de plannen van het ministerie gaat. Want wat betekent dit allemaal voor ouderen en hoe gaat de overheid faciliteren dat de zorgvraag door de maatschappij zelf opgevangen zal moeten worden?, vraagt Ingrid Rep. ‘We moeten gewoon beginnen’, antwoordt Conny Helder. ‘De zorg is veel te ingewikkeld gemaakt en we moeten er samen voor zorgen dat ouderen op een fijne manier zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen.’
Tinie Kardol merkt op dat gezondheidspreventie – oftewel: hoe voorkom je kwetsbaarheid en vergroot je de vitaliteit – te weinig aandacht krijgt, ook in het Integraal Zorgakkoord (IZA). De minister beaamt dit en geeft aan dat hierover dit najaar vanuit VWS nadere publicaties volgen. Het initiatief van KBO-PCOB om een project Samen Slim Bewegen voor ouderen te gaan starten, juicht zij toe.
In al deze ontwikkelingen ligt een belangrijke taak voor de seniorenverenigingen, gelooft de minister. ‘We moeten samen gaan bepalen: hoe kunnen we de ouderen nog meer het stuur in eigen handen geven. Ik wil graag samenwerken met de seniorenorganisaties en hun enorme netwerk, om de dialoog aan te gaan met ouderen. Daarbij is het mijn diepste wens dat we het niet hebben over ouderenzorg, maar over de toekomst van ouderen. Omdat het zeker niet zo is dat iedere oudere per definitie een zorgprobleem heeft of krijgt. We moeten ophouden om alleen op die manier naar ouderen te kijken, maar ook focussen op de kracht van ouderen zelf.’
Steeds meer ouderen
Het aantal ouderen in Nederland neemt de komende jaren sterk toe. In 2040 is een kwart van alle Nederlanders boven de 65 jaar, verwacht het CBS. Nu is dat nog zo’n 20 procent. Het aantal 80-plussers zal tegen die tijd zelfs verdubbeld zijn; naar zo’n 1,7 miljoen. De beroepsbevolking – mensen tussen de 20 en 65 jaar – wordt relatief kleiner. Dat betekent dat er over vijftien jaar minder werkenden voor een grotere groep ouderen moeten gaan zorgen.
Word abonnee!
Neem nu een abonnement op het Magazine van KBO-PCOB en geniet van mooie interviews, aangrijpende verhalen, stevige dossiers en handige informatie. Profiteer bovendien van de vele voordelen die u als abonnee geniet en doe mee aan de winacties.